Ubezwłasnowolnienie – co to jest, kto może o nie wnioskować i jak przebiega postępowanie sądowe?

Ubezwłasnowolnienie to jedna z najbardziej ingerujących w prawa człowieka instytucji prawnych, która polega na całkowitym lub częściowym pozbawieniu zdolności do czynności prawnych osoby ubezwłasnowolnionej. Oznacza to, że taka osoba nie może samodzielnie podejmować decyzji dotyczących swojej osoby lub mienia, lecz potrzebuje pomocy lub opieki ze strony kuratora lub opiekuna.

 Podstawy prawne ubezwłasnowolnienia

Podstawy prawne ubezwłasnowolnienia znajdują się w Kodeksie cywilnym (art. 13-18)  oraz w Kodeksie postępowania cywilnego (art. 544-560) . Zgodnie z tymi przepisami, ubezwłasnowolnienie może być całkowite lub częściowe.

Ubezwłasnowolnienie całkowite

Ubezwłasnowolnienie całkowite polega na pozbawieniu osoby zdolności do dokonywania we własnym imieniu jakichkolwiek czynności prawnych. Taka osoba traci zdolność do zawierania umów, dysponowania swoim majątkiem, reprezentowania się w sprawach sądowych, głosowania, zawierania małżeństwa itp.

Ubezwłasnowolnienie całkowite ma na celu zapewnienie pełnej opieki nad osobą ubezwłasnowolnioną, która nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.

Ubezwłasnowolnienie całkowite może dotyczyć osoby, która ukończyła 13 rok życia i nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem wskutek:

– choroby psychicznej,

– niedorozwoju umysłowego,

– innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii.

Przepisy dotyczące ubezwłasnowolnienia całkowitego znajdują się w art. 13-15 Kodeksu cywilnego.

Ubezwłasnowolnienie częściowe

Ubezwłasnowolnienie częściowe polega na ograniczeniu zdolności do czynności prawnych osoby ubezwłasnowolnionej. Taka osoba zachowuje zdolność do dokonywania niektórych czynności prawnych, lecz potrzebuje pomocy kuratora do prowadzenia swoich spraw. Ubezwłasnowolnienie częściowe ma na celu zapewnienie wsparcia osobie ubezwłasnowolnionej, która nie jest w stanie samodzielnie zarządzać swoim majątkiem lub interesami.

Ubezwłasnowolnienie częściowe może dotyczyć osoby pełnoletniej, jeżeli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Powodem ubezwłasnowolnienia częściowego może być:

– choroba psychiczna,

– niedorozwój umysłowy,

– innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania.

Przepisy dotyczące ubezwłasnowolnienia częściowego znajdują się w art. 16-18 Kodeksu cywilnego.

Osoby uprawnione do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:

– małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;

– jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;

– jej przedstawiciel ustawowy;

– prokurator.

Krewni osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie mogą zgłosić tego wniosku, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie powinien zawierać:

– dane osobowe i adresy stron;

– uzasadnienie wniosku, w tym okoliczności uzasadniające ubezwłasnowolnienie i jego zakres;

– dowody na poparcie wniosku, w szczególności zaświadczenia lekarskie, opinie biegłych, świadectwa świadków itp.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy złożyć do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Przepisy dotyczące wniosku o ubezwłasnowolnienie znajdują się w art. 544-546 Kodeksu postępowania cywilnego.

 Postępowanie przed sądem w sprawie o ubezwłasnowolnienie

Postępowanie przed sądem w sprawie o ubezwłasnowolnienie jest postępowaniem nieprocesowym, które toczy się z udziałem prokuratora i organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną praw osób niepełnosprawnych lub praw człowieka. Postępowanie to ma charakter niejawny i nieformalny, co oznacza, że sąd nie jest związany rygorami procesowymi i może swobodnie kształtować przebieg postępowania, biorąc pod uwagę dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Przepisy dotyczące postępowania przed sądem w sprawie o ubezwłasnowolnienie znajdują się w art. 547-560 Kodeksu postępowania cywilnego.

Sąd ma obowiązek m.in. wysłuchać niezwłocznie  stronę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa.

Należy podkreślić, że celem ubezwłasnowolnienia musi być dobro osoby, która ma być ubezwłasnowolniona.

W żadnym natomiast wypadku nie może wynikać z interesu wnioskodawcy lub innej osoby trzeciej.