ZACHOWEK – CO TO JEST, KOMU PRZYSŁUGUJE, NA JAKICH ZASADACH, PRZEDAWNIENIE ROSZCZENIA O ZACHOWEK

1. Uprawnieni do zachowku

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, prawo do zachowku przysługuje zstępnym (dzieci, wnuki), małżonkowi oraz rodzicom zmarłego, jeżeli byliby powołani do dziedziczenia ustawowego (art. 991 k.c.).

Zachowek stanowi połowę udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego, a w przypadku małoletnich zstępnych i trwale niezdolnych do pracy – dwie trzecie.

Roszczenie o zachowek przysługuje zarówno w przypadku dziedziczenia ustawowego, jak i testamentowego. Oznacza to, że uprawnieni mogą dochodzić zachowku niezależnie od tego, czy spadkodawca sporządził testament, czy nie.   

2. Zaliczanie darowizn na schedę spadkową.

 Podczas obliczania zachowku do spadku dolicza się darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę (art. 993 k.c.). Wyjątki stanowią drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach, darowizny sprzed ponad dziesięciu lat dokonane na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku, a także darowizny dokonane w czasie, gdy spadkodawca nie miał jeszcze zstępnych (art. 994 k.c.).

Sądy w swoich orzeczeniach często szeroko interpretują pojęcie darowizny. Na przykład, Sąd Apelacyjny w Łodzi (I ACa 1598/13) oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie (I ACa 445/09) uznały, że umowne zniesienie współwłasności nieruchomości bez obowiązku spłat i dopłat może być traktowane jako darowizna w rozumieniu art. 993 k.c. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 marca 2009 r. (III CSK 307/08) stwierdził, że nieodpłatne przeniesienie udziałów we współwłasności nieruchomości między współwłaścicielami może być kwalifikowane jako darowizna.

Przy obliczaniu zachowku wartość darowizn ustala się według stanu z chwili ich dokonania, lecz według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 k.c.).

3. Przedawnienie Roszczeń o zachowek

 Roszczenia o zachowek przedawniają się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu (art. 1007 k.c.). Jeżeli spadkodawca nie sporządził testamentu, termin przedawnienia wynosi pięć lat od otwarcia spadku. W uchwale z dnia 10 października 2013 r. (sygn. III CZP 53/13) Sąd Najwyższy stwierdził, że złożenie przez uprawnionego do zachowku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy przerywa bieg terminu przedawnienia jego roszczenia o zachowek należny od spadkobiercy ustawowego.

4. Podsumowanie

Instytucja zachowku chroni najbliższych członków rodziny przed całkowitym pozbawieniem korzyści ze spadku. Kluczowe jest zrozumienie, kto jest uprawniony do zachowku, jakie darowizny są doliczane do masy spadkowej oraz terminy przedawnienia roszczeń o zachowek. Orzeczenia sądowe podkreślają szeroką interpretację pojęcia darowizny, co ma istotne znaczenie przy obliczaniu zachowku.