WYDZIEDZICZENIE – CZY SPADKODAWCA ZAWSZE MOŻE SKUTECZNIE WYDZIEDZICZYĆ? Czy pozbawienie najbliższych w testamencie prawa do spadku oznacza wydziedziczenie?

W potocznym rozumieniu przyjęło się, że jeżeli spadkodawca sporządził testament i pominął w nim kogoś z członków najbliższej rodziny, którzy dziedziczyliby na podstawie ustawy, wówczas oznacza to, że ich wydziedziczył.

Tymczasem jest to nieprawda.

Owszem, wydziedziczyć można jedynie w testamencie, jednakże samo pominięcie w nim spadkobierców ustawowych, nie powoduje wydziedziczenia.

Nawet, gdy wolą spadkodawcy było wydziedziczenie, nie zawsze do tego dochodzi, gdyż swoboda spadkodawcy jest tutaj ograniczona przez przepisy prawa, w celu ochrony najbliższej rodziny.

            Wydziedziczenie oznacza pozbawienie prawa do zachowku, który zgodnie z art. Art. 991. Kodeksu Cywilnego (K.C.) przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Mimo przeciwnej woli spadkodawcy, jego najbliższym należą się, jeżeli są trwale niezdolni do pracy albo jeżeli są małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, natomiast w innych wypadkach – połowa wartości  udziału spadkowego (zachowek).

Przesłanki wydziedziczenia określa Art. 1008 K.C., który stanowi, że spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przesłanka określona w pkt.1) oznacza postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Jest to takie postępowanie spadkobiercy, które jest naganne, nie dające się zaakceptować, narusza przyjęte normy moralne lub społeczne. Zachowanie to nie musi się więc odnosić do relacji osoby wydziedziczanej ze spadkodawcą, nie musi bezpośrednio dotykać spadkodawcy.  Ważne, żeby spadkodawca wyraźnie ujawnił, że takiego zachowania nie akceptuje, a spadkobierca takie wskazanie zignorował. Przykładowo można tutaj wymienić: niemoralne prowadzenie się, prowadzenie nieuczciwej działalności, handel narkotykami, pijaństwo, znęcanie się nad osobami bliskimi.

Jeśli chodzi o najczęstszy powód t.j: pijaństwo, należy mieć na uwadze orzecznictwo sądowe. Warto przytoczyć tutaj fragment z uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 22 listopada 2018 r. (I ACa 126/18), w którym stwierdzono, że w przypadku alkoholizmu nie może być mowy o umyślności i uporczywości działania wobec woli spadkodawcy, lecz o nieprzezwyciężalnym przymusie wywołanym chorobą. Dlatego też należy uznać, że uprawniony do zachowku może być wydziedziczony z powodu alkoholizmu, o ile w chwili sporządzenia testamentu, był w stanie przeciwstawić się nałogowi.”

Przesłanka określona w pkt.2) jest spełniona w sytuacji, gdy spadkobierca dopuścił się względem spadkobiercy albo jednej z najbliższych osób przestępstwa popełnionego umyślnie; poza tym musi to być przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności (mogą tu wchodzić w grę np. zabójstwo, gwałt, znęcanie się). Jeśli chodzi o rażącą obrazę czci, może ona polegać przykładowo na znieważaniu, naruszeniu nietykalności cielesnej i innych zachowaniach naruszających godność spadkodawcy lub osób mu najbliższych.

Ważne: Przyczyna wydziedziczenia musi być wskazana w testamencie, aby wydziedziczenie było skuteczne.

Poza tym zgodnie z Art. 1010 K.C spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

Podsumowując, może się zdarzyć, że spadkobierca postępuje nieuczciwie wobec spadkodawcy, jednak uniknie wydziedziczenia, mimo że w powszechnej ocenie zasługuje na to.