Przestępstwo znęcania się nad osobą nieporadną ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny

W niniejszym artykule omówię przestępstwo znęcania się nad osobą nieporadną,
ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny, wynikające z art. 207 § 1a Kodeksu karnego. Przedstawię definicję tego przestępstwa, jego znamiona, interpretację pojęcia „osoby nieporadnej” oraz formy zamiaru, z jakim może być popełnione. Przytoczymy również orzecznictwo Sądu Najwyższego, które rzuca światło na praktyczne aspekty stosowania tego przepisu.

Ogólna charakterystyka art. 207 Kodeksu karnego

Artykuł 207 Kodeksu karnego penalizuje znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osobami bliskimi lub pozostającymi w stosunku zależności od sprawcy. Przepis ten ma na celu ochronę integralności fizycznej i psychicznej jednostki przed długotrwałym i uporczywym nękaniem.

Treść art. 207 k.k. jest następująca:

– § 1 Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”

– § 1a Jeżeli czyn określony w § 1 popełniony jest wobec osoby nieporadnej ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”

 – § 2 Jeżeli czyn określony w § 1 lub 1a połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.”

– § 3 Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.”

Analiza art. 207 § 1a k.k.

Paragraf 1a wprowadzono nowelizacją z 2011 roku, aby zwiększyć ochronę osób nieporadnych ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny. Przepis ten przewiduje surowszą odpowiedzialność karną za znęcanie się nad takimi osobami, podnosząc dolną granicę kary do 6 miesięcy, a górną do 8 lat pozbawienia wolności.

Pojęcie „osoby nieporadnej”

Termin „osoba nieporadna” odnosi się do jednostek, które z powodu wieku, stanu psychicznego lub fizycznego nie są w stanie samodzielnie funkcjonować i wymagają opieki lub wsparcia.

Nie każda osoba starsza czy każde dziecko automatycznie kwalifikuje się jako osoba nieporadna; ocena ta zależy od indywidualnych okoliczności.

W wyroku z dnia 26 stycznia 2022 r. (sygn. akt IV KK 550/21), Sąd Najwyższy stwierdził, że „nie każde dziecko jest osobą nieporadną w rozumieniu art. 207 § 1a k.k. O nieporadności decyduje indywidualna ocena stanu fizycznego i psychicznego małoletniego.”

 Strona podmiotowa przestępstwa znęcania się

Przestępstwo znęcania się jest przestępstwem umyślnym. Oznacza to, że nie można tego przestępstwa popełnić nieumyślnie.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego istnieją rozbieżności co do formy zamiaru, z jaką może być popełnione to przestępstwo.

W uchwale pełnego składu Izby Karnej z dnia 9 czerwca 1976 r. (sygn. VI KZP 13/75), Sąd Najwyższy stwierdził, że: „stroną podmiotową znęcania się jest umyślność, która w zasadzie występuje w postaci zamiaru bezpośredniego, wyrażającego się w chęci wyrządzenia krzywdy fizycznej lub moralnej, dokuczenia, poniżenia itp. – obojętnie z jakich pobudek. Nie można jednak wyłączyć popełnienia niekiedy przestępstwa określonego w art. 184 kk (obecnie 207 kk) z zamiarem ewentualnym.”

Jednakże w późniejszych orzeczeniach Sąd Najwyższy wskazywał, że przestępstwo z art. 207 k.k. może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym. W wyroku z dnia 21 października 1999 r. (sygn. V KKN 580/97) Sąd Najwyższy stwierdził, że: „przestępstwo znęcania się może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym.”

Podsumowanie

Przestępstwo znęcania się nad osobą nieporadną ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny, uregulowane w art. 207 § 1a Kodeksu karnego, ma na celu ochronę najbardziej wrażliwych członków społeczeństwa przed przemocą i nadużyciami. Kluczowe jest indywidualne podejście do oceny nieporadności ofiary oraz świadomość sprawcy co do skutków swojego działania.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego dostarcza cennych wskazówek interpretacyjnych, jednak każda sprawa wymaga odrębnej analizy w kontekście konkretnych okoliczności