Przemoc ekonomiczna jako przestępstwo z art. 207 KK. i przyczyna orzeczenia w wyroku rozwodowym wyłącznej winy za rozkład pożycia małżeńskiego zgodnie z art. 60§ 2. KRiO.
Przemoc ekonomiczna jako przestępstwo z art. 207 KK. i przyczyna orzeczenia w wyroku rozwodowym wyłącznej winy za rozkład pożycia małżeńskiego zgodnie z art. 60§ 2. KRiO.
Przemoc ekonomiczna to forma przemocy, która polega na ograniczaniu dostępu do środków finansowych lub innych zasobów materialnych, które są niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Zgodnie z art. 207 KK. ., § 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 1a. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą nieporadną ze względu na jej wiek, stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 lub 1a połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1-2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15.
Przemoc ekonomiczna może być stosowana zarówno wobec osób najbliższych, jak i innych osób pozostających w stosunku zależności od sprawcy. Przemoc ekonomiczna może wypełniać znamiona art. 207 KK. , jeśli spełnione są następujące warunki:
• sprawca znęca się nad ofiarą w sposób fizyczny lub psychiczny;
• znęcanie się jest długotrwałe lub powtarzalne;
• znęcanie się powoduje u ofiary cierpienie, upokorzenie lub pogorszenie warunków bytowych;
• sprawca działa umyślnie, tzn. chce lub godzi się na znęcanie się nad ofiarą.
Orzecznictwo sądowe niejednokrotnie zajmowało się przemocą ekonomiczną w kontekście regulacji objętych przepisem art. 207 KK. Przykładowo;
we wyroku z dnia 6 grudnia 2021 r., sygn. II Ka 543/21, Sąd Okręgowy w Siedlcach uznał, że przemocą ekonomiczną są następujące zachowania: ograniczanie dostępu do środków finansowych małżonkowi, zabieranie pieniędzy, kart bankowych, czy dokumentów, kontrolowanie wydatków, uniemożliwianie podjęcia pracy. Sąd podkreślił, że przemoc ekonomiczna musi być długotrwała lub powtarzalna i powodować u ofiary cierpienie, upokorzenie lub pogorszenie warunków bytowych.
we wyroku z dnia 15 marca 2019 r., sygn. II KK 349/18, Sąd Najwyższy oddalił kasację oskarżonego od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie, który skazał go na karę 3 lat pozbawienia wolności za znęcanie się nad swoją
żoną, w tym za przemoc ekonomiczną. Sąd uznał, że oskarżony systematycznie ograniczał dostęp do środków finansowych swojej żonie, która była osobą niepełnosprawną i niezdolną do pracy. Sąd stwierdził, że oskarżony zabierał jej pieniądze, kartę bankową i telefon, nie płacił za rachunki i czynsz, i nie zapewniał jej podstawowych potrzeb. Sąd ocenił, że oskarżony działał umyślnie i chciał znęcać się nad swoją żoną.
Niezależnie od tego, zgodnie z art. 57. § 1 KRiO, „Orzekając rozwód, sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia”. Przemoc ekonomiczna może być uznana za podstawę do orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy małżonka, który dopuszczał się przemocy.
Przemoc ekonomiczna stanowi bowiem rażące naruszenie obowiązków małżeńskich. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 stycznia 2004 r., sygn. akt: IV CK 406/02, wskazał iż: „(…) za zawinione na gruncie przepisów rozwodowych uznaje się działania lub zaniechania małżonka będące wyrazem jego woli, które stanowią naruszenie obowiązków wynikających z przepisów prawa małżeńskiego (art. 23 KRiO, art. 24 KRO, art. 27 KRiO,) lub zasad współżycia społecznego i prowadzą do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia”. Obowiązkami małżeńskimi są: obowiązek wspólnego pożycia, obowiązek wzajemnej pomocy, obowiązek wierności i obowiązek współdziałania dla dobra założonej rodziny. Dlatego też przyjmuje się, iż współmałżonek stosujący „przemoc ekonomiczną” narusza m. in. obowiązek współdziałania dla dobra założonej rodziny.
Należy zwrócić również uwagę na art. 60 § 2. KRiO, który określa obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego na rzecz małżonka niewinnego. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Ponadto nie jest konieczne do uznania wyłącznej winy małżonka, aby został on prawomocnie skazany wyrokiem sądu karnego, ponieważ sąd musi dokonać samodzielnie ustaleń faktycznych odnośnie winy za rozkład pożycia małżeńskiego. Jednakże, w przypadku prawomocnego wyroku karnego, sąd rozwodowy jest związany tym wyrokiem stosownie do art. 11 KPC.
Podsumowując, stosowanie przemocy ekonomicznej ma duży wpływ na sytuację prawną zarówno osoby, która się tej przemocy dopuszcza, jak również na sytuację ofiary.
Najbardziej doniosłe skutki dotyczą odpowiedzialności karnej. Jednak wywołuje również konsekwencje w prawie rodzinnym.
Oczywiście to tylko wycinek tej problematyki.