Podział majątku wspólnego a prowadzenie przedsiębiorstwa – najważniejsze zasady

Wstęp

W artykule omówiono kluczowe zasady dotyczące podziału przedsiębiorstwa założonego w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej.

Po przeczytaniu dowiesz się:

1. W jaki sposób ocenić, czy przedsiębiorstwo stanowi część majątku wspólnego lub osobistego małżonka,
2. Jak rozliczać wkłady z różnych źródeł oraz co się dzieje, gdy na firmę przeznaczono środki z majątku osobistego.
3. Najważniejsze wnioski i stanowisko Sądu Najwyższego znajdziesz w ostatnich akapitach artykułu.

Majątek wspólny i osobisty – podstawy prawne

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 31–33), majątek wspólny obejmuje składniki majątkowe nabyte przez jednego lub oboje małżonków w trakcie trwania małżeństwa, o ile objęci są wspólnością majątkową. Natomiast majątek osobisty małżonka zawiera m.in. składniki majątkowe nabyte przed ślubem, środki pochodzące z darowizny, zapisu lub dziedziczenia, chyba że ofiarodawca postanowił inaczej.

W kontekście przedsiębiorstwa założonego w trakcie małżeństwa ważne jest ustalenie, z jakich środków zostało ono sfinansowane, ponieważ może to wpływać na zaliczenie go do majątku wspólnego lub osobistego małżonka.

Przedsiębiorstwo założone wyłącznie z majątku osobistego małżonka

Jeżeli przedsiębiorstwo zostało założone w całości z majątku osobistego jednego z małżonków, uznaje się je za składnik tego majątku osobistego. Dominującą w orzecznictwie koncepcję potwierdza uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 1962 r., sygn. III CO 2/62, gdzie uznano, że przedmiot nabyty w trakcie trwania wspólności majątkowej, nawet częściowo sfinansowany z majątku osobistego, stanowi majątek wspólny, chyba że z treści czynności prawnej wynika co innego.

Przedsiębiorstwo założone częściowo z majątku wspólnego i osobistego

W przypadku gdy przedsiębiorstwo zostało sfinansowane zarówno z majątku osobistego jednego z małżonków, jak i ze środków wspólnych, sąd przy podziale majątku rozpatruje proporcje, w jakich środki zostały użyte. W uchwale z dnia 19 października 2018 r., sygn. III CZP 45/18, Sąd Najwyższy potwierdził, że przedmiot nabyty w trakcie trwania wspólności majątkowej, sfinansowany częściowo z majątku osobistego, a częściowo z majątku wspólnego, wchodzi do obu majątków w odpowiadających wkładom proporcjach. Oznacza to, że przy podziale majątku ustalana jest wartość przedsiębiorstwa i wyliczany zwrot dla małżonka, który wniósł wkład z majątku osobistego.

Przedsiębiorstwo założone wyłącznie z majątku wspólnego

Jeżeli środki na założenie przedsiębiorstwa pochodziły wyłącznie z majątku wspólnego, przedsiębiorstwo traktowane jest jako składnik majątku wspólnego małżonków, bez względu na to, który z małżonków faktycznie je prowadził. W takim przypadku, po ustaniu małżeństwa, każdy z małżonków ma prawo do udziału w wartości przedsiębiorstwa.

Rozliczenie nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny i odwrotnie

Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 45 przewiduje możliwość żądania zwrotu nakładów między majątkami małżonków. W praktyce oznacza to, że małżonek może dochodzić zwrotu środków przeznaczonych na przedsiębiorstwo ze swojego majątku osobistego, jeżeli zostały one włączone do majątku wspólnego. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 grudnia 2014 r., sygn. III CSK 87/14 podkreślił, że w sytuacji, gdy na nabycie przedmiotu użyto środków z obu majątków, wchodzi on do majątku wspólnego, a małżonkowi przysługuje roszczenie o zwrot wkładu z majątku osobistego.

Kluczowe orzeczenia a zasady podziału przedsiębiorstwa

Przy rozpatrywaniu rozliczeń majątkowych związanych z przedsiębiorstwem warto zwrócić uwagę na poniższe orzeczenia Sądu Najwyższego, które ugruntowały obecne podejście sądów:

1. Uchwała z dnia 13 listopada 1962 r., sygn. III CO 2/62 – nieruchomość nabyta przez jednego z małżonków w czasie małżeństwa stanowi majątek wspólny, nawet jeśli część środków pochodziła z majątku osobistego.
2. Wyrok z dnia 17 maja 1985 r., sygn. III CRN 119/85 – nieruchomość nabyta w czasie trwania wspólności majątkowej pozostaje w majątku wspólnym, mimo użycia środków z majątku osobistego, a małżonek może domagać się zwrotu nakładów.
3. Uchwała z dnia 19 października 2018 r., sygn. III CZP 45/18 – przedmiot nabyty z obu majątków wchodzi do majątku wspólnego i osobistego w proporcjach odpowiadających wkładom.

Podsumowanie

Podział przedsiębiorstwa prowadzonego przez jednego z małżonków w trakcie trwania wspólności majątkowej może być złożony, w szczególności gdy na działalność przeznaczono środki z majątku osobistego i wspólnego. Należy pamiętać, że:

1. Jeśli przedsiębiorstwo założono wyłącznie z majątku osobistego, wchodzi ono do tego majątku, a małżonek może dochodzić rozliczeń, jeżeli dołożył środki z majątku wspólnego.
2. W przypadku użycia środków z obu majątków sąd dokonuje rozliczenia proporcjonalnie do wkładów.
3. Przedsiębiorstwo założone z majątku wspólnego pozostaje składnikiem majątku wspólnego i podlega równemu podziałowi.

Dzięki powyższym zasadom i orzecznictwu można lepiej zrozumieć, jak sądy podchodzą do kwestii podziału przedsiębiorstw po ustaniu wspólności majątkowej.